Zodra we een oordeel hebben over een situatie of persoon, ontstaat spanning. Oordelen zetten de toon voor conflict: we voelen ons aangevallen of onbegrepen en reageren defensief. Dit mechanisme is diep geworteld in onze sociale natuur en de behoefte om geaccepteerd te worden.
Oordelen als noodzakelijk instrument
Oordelen zijn niet per se slecht. Ze helpen ons de wereld te ordenen en keuzes te maken. We gebruiken labels om situaties te begrijpen. Op deze manier leren we van jongs af aan de wereld om ons heen te begrijpen. Om iets van (be) grip te krijgen, hebben we het nodig om te rubriceren. Denk maar aan de taalontwikkeling bij peuters. In de categorie ‘dieren’ zitten kippen, honden, etc. Nou zijn dit redelijk onschuldige clusteringen. Toch is het goed om ons bewust te zijn van de beperkingen en risico’s van hokjes. Een etiket doet vaak geen recht aan de complexiteit van een persoon of situatie.
De impact van oordelen op conflicten
Een oordeel kan de-escalerend of escalatie verhogend werken. Wanneer iemand bijvoorbeeld dominant gedrag vertoont, kan dat een reactie oproepen van afwijzing. Maar een mens niet altijd en overal dominant: de context waarin iemand zich bevindt en de rol van de persoon op dat moment spelen een grote rol. Door mensen te reduceren tot een oordeel, zet je beelden van de ander vast. Bewustwording van nuances helpt om conflicten beter te begrijpen en te hanteren. Daarnaast doet het meer recht aan de complexiteit en veelkleurigheid van ons als mens.
Oordeel als aanzet voor bewustwording en groei
Oordelen bieden ook een kans tot zelfreflectie. Wat raakt ons zo in de ander? Is het mogelijk dat wij dezelfde eigenschap bezitten, maar deze onderdrukken of afwijzen in onszelf? Offman noemt dit je ‘allergie‘ in zijn kernkwadrantenmodel: dat wat we veroordelen in anderen, heeft vaak een relatie met ons eigen ontwikkelpotentieel. Zelf zeg ik het vaak zo: iets irriteert je omdat je het hebt te accepteren of te leren. Hierbij gaat het accepteren over het zien dat je zelf deze eigenschap ook hebt (maar stiekem niet zo fraai vindt van jezelf). Of je hebt het te leren omdat je aanvoelt dat een ander een eigenschap heeft waar jij zelf ook wel wat van kan gebruiken.
Een voorbeeld uit de praktijk
In een team waar ik als teamcoach betrokken was, werd een collega als te directief ervaren. Dit leidde tot spanningen en weerstand. Zo sterk zelfs dat de collega nog amper gedoogd werd in het team en op dat moment ziek thuis zat. Tijdens een reflectieoefening bleek dat meerdere teamleden soms directiever wilden zijn, maar dit niet durfden. Het oordeel over de collega bleek dus deels een spiegeling van een eigen, te ontwikkelen kwaliteit.
Van oordeel naar verbinding
Als we conflicten benaderen met nieuwsgierigheid in plaats van veroordeling, ontstaat ruimte voor begrip en dialoog. Dit betekent niet dat we alles hoeven te accepteren. Het helpt wel als we oprecht openstaan voor het verhaal achter iemands gedrag. Dit helpt om conflicten constructief te benutten en onderlinge relaties te versterken.